Autyzm jest niezwykle złożonym zespołem objawów, a jego dokładna przyczyna wciąż nie jest nam do końca znana. Ze względu na tą nierozpoznaną etiologię symbolem autyzmu stał się niebieski element układanki „puzzle”, symbolizujący ową tajemnicę, którą od lat próbują rozwikłać naukowcy różnych dziedzin. W dodatku spektrum autyzmu jest tzw. „zaburzeniem ukrytym”, gdyż nie można na podstawie samego wyglądu stwierdzić tego zaburzenia.
Współcześnie autyzm jest jednym z najczęściej diagnozowanych całościowych zaburzeń rozwoju, ponieważ występuje on u jednego na 100 w populacji ogólnej, a częstość zaburzeń u dzieci w wieku szkolnym wynosi 1:59, w tym czterokrotnie częściej u chłopców niż u dziewcząt. Jest to szerokie spektrum, z wieloma objawami, które nie muszą w całości pojawić się u zdiagnozowanego dziecka. Poziom inteligencji osób z autyzmem jest zróżnicowany – od wybitnych zdolności umysłowych, aż po niepełnosprawność intelektualną. Mimo tego, iż mają tę samą diagnozę, to każde dziecko ma swój unikalny zespół cech i zachowań.
Objawy autyzmu
Objawy mogące świadczyć o występowaniu autyzmu to:
- Jakościowe odchylenia od normy w zakresie interakcji społecznych i wzorców komunikacji;
- Stereotypowy repertuar zainteresowań i aktywności.
Jeszcze w aktualnej w Polsce klasyfikacji ICD-10 występuje podział na autyzm dziecięcy, atypowy, zespół Aspergera oraz zespół Retta. Natomiast w klasyfikacji ICD-11, która jest wciąż tłumaczona na język polski wszystkie te jednostki zostaną włączone w „zaburzenia ze spektrum autyzmu”, właśnie ze względu na tak niejednolite objawy, co sprawiało duże problemy w diagnozowaniu. Wielu badaczy bowiem nie potrafiło określić różnicy między zespołem Aspergera, a autyzmem wysoko funkcjonującym.
Etiologia autyzmu
Pochodzenie autyzmu od wielu lat jest niezwykle ważnym i ciekawym tematem zarówno dla badaczy, jak i dla samych osób w spektrum i ich rodzin. Wciąż nie jest znana jedna bezpośrednia przyczyna, która warunkowałaby wystąpienie tego zaburzenia u dziecka. Na tę chwilę można jedynie zakładać, że etiologia autyzmu jest skomplikowana, a ryzyko pojawienia i nasilenia się uwarunkowane wieloma cechami.
Według pierwszych koncepcji autyzm jest zaburzeniem o podłożu psychogennym, jako wynik niesprzyjających warunków środowiska, w którym dziecko jest wychowywane. Może to być również efekt traumatycznego zdarzenia, które wypaliło takie piętno na psychice, że dziecko zdecydowało na odizolowanie się od otoczenia. Takimi wydarzeniami mogą być m.in.: poród, podczas którego dziecko doświadczyło silnego lęku, odseparowanie od matki zaraz po narodzinach, pobyt w inkubatorze, odtrącenie psychiczne przez matkę, długotrwałe przebywanie w szpitalu lub oddanie do domu dziecka. Za tym rodzajem czynników opowiedział się również Leo Kanner, który dopatrywał się przyczyn wystąpienia zaburzeń autystycznych u dziecka w m.in. sztywności w funkcjonowaniu rodziców oraz tym, że nie okazują pociesze ciepła.
Bruno Bettleheim podzielał poglądy Kannera i jako główny powód pojawienia się autyzmu wymieniał problemy w relacji między matką a jej potomkiem. Melanie Klein uznała za przyczynę słabe, niezintegrowane ego dziecka i przez zaburzony kontakt z rodzicami te wchodzi w stan adaptacji schizoidalnej, na skutek którego dochodzi do wycofania się z relacji społecznych.
Czynniki genetyczne i środowiskowe
Niektórzy badacze uważają, że na wystąpienie u dziecka zaburzeń ze spektrum autyzmu maja wpływ czynniki środowiskowe, jakimi są:
1. Czynniki prenatalne/perinatalne (wiek rodziców, krwawienia w trakcie ciąży, przyjmowane leki przez matkę w ciąży, poród z użyciem narzędzi lub pośladkowy, niska waga urodzeniowa, wcześniactwo lub przenoszenie ciąży, palenie papierosów przez matkę, zagrożenie poronieniem, wady wrodzone, niedotlenienie płodu, obecność smółki w wodach płodowych).
2. Czynniki biologiczne:
- alergeny;
- czynniki immunologiczne;
- zaburzenia metaboliczne (np. fenyloketonuria);
- infekcje bakteryjne, grzybicze, wirusowe.
3. Czynniki neurochemiczne, czyli nieprawidłowy poziom:
- neurotransmiterów;
- hormonów.
Andrew Wakefield stwierdził, że występuje ryzyko zaburzonego rozwoju u dzieci, które przyjęły potrójną szczepionkę przeciw odrze, różyczce i śwince. Jednak zgodnie z najnowszymi badaniami, nie ma żadnego związku między szczepionkami a występowaniem autyzmu u dzieci.
Istnieje duże prawdopodobieństwo, że to właśnie czynniki genetyczne w dużej mierze stoją za występowaniem autyzmu. Nie udało się jednak wypreparować jednego konkretnego genu, który może wywołać te zaburzenie rozwoju. Jednak obserwuje się silny związek między cechami rodzica, a zachowaniem dziecka w tym aspekcie, np. osoby mające cechy autystyczne ze sporym prawdopodobieństwem przekażą je następnemu pokoleniu.
Coraz więcej badaczy jest skłonnych uważać, że przyczyną wystąpienia autyzmu są nieprawidłowości w obrębie układu nerwowego. Zaobserwowano u części osób ze spektrum autyzmu uszkodzenia mózgu, jednak ich zakres i rozległość są bardzo zróżnicowane, co może dawać swoją reprezentację w różnorodności w występowaniu i natężeniu poszczególnych objawów. Przez to wydaje się niemożliwe ustalenie jednej konkretnej przyczyny dla wszystkich osób ze zdiagnozowanym spektrum autyzmu.
Historyczne postrzeganie autyzmu
Pierwszymi badaczami, którzy opisali przypadki dzieci wykazujących wyżej wymienione objawy byli Leo Kanner oraz Hans Asperger. W latach czterdziestych ci badacze opublikowali prace naukowe, które rozpoczęły rewolucję w sferze psychiatrii i psychologii dziecięcej. Powstał termin „autyzm” w określeniu osobnej jednostki chorobowej. Oczywiście w niektórych przypadkach ci lekarze się mylili. Jednak niezaprzeczalnie Kanner i Asperger utworzyli pewien szlak, którym mogli podążać badacze. Poznanie tego zaburzenia musiało przejść bardzo długą drogę, poprzez meandry psychologii, medycyny i genetyki abyśmy byli mogli postrzegać autyzm tak, jak robimy to obecnie.
Jednak to nie oznacza, że wcześniej autyzmu w ogóle nie było. Sam Kanner otwarcie mawiał, że to nie on „odkrył” autyzm, tylko to zaburzenie istniało od zawsze, a on się nim zainteresował. W literaturze można odnotować wiele informacji na temat „dziwnych” zachowań dzieci, opisując objawy, które później zostały przypisane spektrum autyzmu. Pierwsze wzmianki mają swoje pochodzenie już w starożytności.
Autorka: Zuzanna Marciniak
Bibliografia
Brauner, A. Brauner, F. (1993). Dziecko zagubione w rzeczywistości. Historia autyzmu od czasów baśni o wróżkach. Fikcja literacka i rzeczywistość kliniczna. Warszawa : Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne.
Budzińska, A. (2020). Skuteczna terapia dziecka z autyzmem. Praktyczny poradnik dla terapeutów i rodziców. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
Mokros, Ł. Witusik, A. Nowakowska-Domagała, K. Pietras, T. „Epidemiologia Spektrum Autyzmu” w Pietras, T. Podgórska-Jachnik, D. Sipowcz, K. Witusik, A. (red.), Spektrum autyzmu. Od diagnozy i terapii do integracji i inkluzji. Wrocław: Wydawnictwo Continuo.
Pisula, E. (2012). Autyzm. Przyczyny, symptomy, terapia. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.