Hans Asperger był wiedeńskim lekarzem, o specjalizacjach zarówno pediatrycznej, jak i psychiatrycznej. W 1938 roku lekarz po raz pierwszy użył terminu „autystycznej psychopatii”, jako zaburzenia osobowości niektórych z jego pacjentów (Furgał, 2019).
W 1944 roku opublikował artykuł, w którym rozwinął owe pojęcie i opisał przypadki dzieci przejawiających niezwykłe zachowania, które z kolei nie odpowiadały żadnym z objawów ówczesnej terminologii chorób czy zaburzeń. Większość źródeł podaje, że Kanner i Asperger wydali swoje publikacje niezależnie od siebie, jednak najprawdopodobniej, to Hans Asperger pierwszy zaczął badać zjawisko, które teraz jest określane spektrum autyzmu. Otóż okazało się, że Kanner w latach czterdziestych współpracował z Annie Weiss i Georgem Franklem – lekarzami, którzy wcześniej pracowali z Aspergerem w Wiedniu i dekadę wcześniej opisywali podobne przypadki.
Autyzm okiem Aspergera i Kannera
Praca Aspergera jednak nieco różniła się od tej napisanej przez Kannera. Dzieci opisane przez Aspergera funkcjonowały inaczej od tych, które przedstawił drugi badacz. Chłopcy, których zbadał Asperger byli inteligentni i nie byli opóźnieni w rozwoju mowy. Jednak mimo tego, że byli w stanie się porozumiewać z otoczeniem, to owa wymiana konwersacyjna wykazywała liczne nieprawidłowości – dzieci mówiły bardzo jednostajnie i nierytmicznie oraz posługiwały się często specjalistycznym językiem.
Było również kilka podobieństw do kannerowskiego ujęcia autyzmu. Łączyło ich nadwrażliwość sensoryczna (z czego Kanner opisał tylko nadwrażliwość na dźwięki, a Asperger zaobserwował zaburzenia w dotyku, zapachu, dźwięku i struktur), specyficzne zainteresowania, konieczność zachowania rutyny, problemy w relacjach społecznych, brak empatii i problemy w zakresie motoryki małej i dużej. Również Asperger zauważył możliwy związek między cechami rodziców, a występowaniem „autystycznej psychopatii” u ich potomków, jednak wykluczył czynniki psychologiczne, za którymi postulował Kanner. Badacz bardziej skłaniał się do przyczyn genetycznych lub neurologicznych.
Charakterystyka badanych dzieci
Należy jednak wspomnieć o tym, że choć zespół Aspergera może być diagnozowany wyłącznie w sytuacjach, kiedy inteligencja dziecka mieści się w granicach normy i nie ma znacznych opóźnień w sferze językowej, to badania Aspergera wykraczały poza obserwację wyłącznie tych dzieci, które miały wysoki potencjał intelektualny.
Lekarz stwierdził cechy autyzmu u ponad 200 dzieci o różnym poziomie funkcjonowania i według niego objawy występują u dość sporego odsetka badanych. W swoich wnioskach również jasno stwierdził, że opisywane przez niego zaburzenie powinno być traktowane jak kontinuum umiejętności. Niektóre dzieci, zwłaszcza te nazywane przez niego „małymi profesorami” miały duże szanse na znalezienie dobrej pracy czy na nawiązanie trwałych i wartościowych relacji międzyludzkich. Natomiast zaobserwował też przypadki, które stały wręcz w opozycji do tych wcześniej wymienionych, a ich objawy bardziej odpowiadały osobom „opóźnionych intelektualnie”, co współwystępuje z cechami autystycznymi, które „włóczą się po ulicach jako «dziwaki», wyniszczeni i groteskowi, mówiący głośno do siebie lub obojętnie zagadując przechodniów”.
Kontrowersje wokół Aspergera
Świat, w którym Hans Asperger prowadził praktykę lekarską i swoje obserwacje prowadził wtedy wojnę, mianowicie II wojnę światową. Austria była wtedy okupowana przez Niemców. Naziści masowo zabijali osoby niepełnosprawne oraz chore psychiczne. Według Furgał Asperger brał udział w eksterminacji dzieci, które były „niewyuczalne” i stanowiły „brzemię dla swoich matek”; zalecał umieszczanie ich w klinice Am Spiegelgrund, gdzie zostały zabijane. Fakt, iż badacz był czynnym nazistą był przez wiele lat pomijany i sama Lorna Wing, która de facto „odkryła” na nowo artykuł Aspergera najprawdopodobniej nie wiedziała o jego mrocznej przeszłości.
Mimo tego, iż zarówno Kanner i Asperger wyraźnie podkreślali fakt, iż autyzm jest zaburzeniem wrodzonym, to przez kilka najbliższych dekad był on uznawany za formę dziecięcej schizofrenii, która dotykała dzieci z inteligenckich rodzin, w których panowała oziębłość w relacjach. Dodatkowo ci badacze jedynie opisali przypadki autyzmu i wyszczególnili jego objawy. Nie zaproponowali żadnej terapii, a Hans Asperger wysyłał na śmierć niżej funkcjonujące dzieci. Wobec tego inni lekarze opracowali „leczenie”, które polegało na izolacji dziecka od rodziny, podawaniu silnych leków tłumiących objawy schizofrenii, wstrząsy insulinowe oraz wieloletnie sesje psychoanalizy. Obecnie łatwo jest przyjąć, że taka terapia przynosiła więcej szkód dla pacjenta, niż poprawę funkcjonowania.
Autorka: Zuzanna Marciniak
Bibliografia:
Attwood, T. (2019). Zespół Aspergera. Kompletny Przewodnik. Gdańsk: Wydawnictwo Harmonia.
Budzińska, A. (2020). Skuteczna terapia dziecka z autyzmem. Praktyczny poradnik dla terapeutów i rodziców. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne.
Furgał, E. (2019). Neuroróżnorodni. Znak 766:22-27.
Płatos, M. (2018). Autyzm odcieleśniony. Historia społecznego konstruowania autyzmu jako choroby, zaburzenia i niepełnosprawności. Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis | Studia De Cultura, 10(1), 100–112. https://doi.org/10.24917/20837275.10.1.8.